Kısa etkili beta-2 agonistler

24 Nis 2025

Kısa etkili beta-2 agonistler (SABA; Short-acting beta 2 agonists) (salbutamol ve terbutalin): Astımda aşırı kullanıma bağlı riskler ve SABA reçeteleme kılavuzundaki değişikliklere dikkât çekilmesi

Sağlık mesleği mensupları (SMM)’na ve hastalara, astımı olan bireylerde, anti-inflamatuar idame tedaviyle birlikte ya da tek başına SABA’nın aşırı kullanımının, şiddetli astım atakları ve artan mortalite riskiyle ilişkili olduğu hatırlatılmaktadır. Ayrıca, SMM’lerin, inhale kortikosteroid olmadan SABA reçete edilmesinin artık önerilmediği kılavuz değişikliğinin farkında olması gerekmektedir.

SMM’lere Tavsiyeler:

Akut astım semptomlarını hafifletmek amacıyla SABA’nın aşırı kullanımı, altta yatan hastalığın ilerlemesini maskeleyebilir ve şiddetli, hatta potansiyel olarak yaşamı tehdit eden astım alevlenmelerinin riskini artırabilir.
Astımı olan hastalara (her yaş grubunda), eş zamanlı inhale kortikosteroid reçete edilmediği sürece kısa etkili beta-2 agonist (SABA) reçete edilmemelidir (Bkz. Astım: Tanı, İzlem ve Kronik Astım Yönetimi [BTS, NICE, SIGN], NICE Kılavuzu NG245, 2024).
Tüm astım hastalarının, hastalıkları iyi kontrol altında olsa dahi, optimum anti-inflamatuar idame tedavisi aldığından ve tedavinin bireyselleştirilmiş olduğundan emin olun.
Haftada iki kereden fazla “gerektiğinde” SABA kullanan hastaların astım tedavisi gözden geçirilmeli ve uygun şekilde yeniden düzenlenmelidir.
SABA rahatlatıcı inhaler reçetelerinin sayısında artış olması ya da reçetelenmiş anti-inflamatuar idame tedavisinin alınmaması durumlarında, hastalar acil olarak yeniden değerlendirilmelidir.
Yetersiz kontrol edilen astımı olan 12 yaş üstü bireyler için anti-inflamatuar rahatlatıcı tedavi (AIR; anti-inflammatory reliever) ve idame ve rahatlatıcı tedavi (MART; maintenance and reliever therapy) önerilen alternatif yaklaşımlar arasındadır (1).

Arka Plan

Astım rahatlatıcı ilaçları olan salbutamol ve terbutalin, astım ve benzeri solunum rahatsızlıkları olan bireylerde solunum problemlerinin tedavisinde kullanılan, yalnızca reçeteyle temin edilebilen kısa etkili beta-2 agonist (SABA) ilaçlardır.

Aralık 2024’e kadar, semptomatik astımı olan bireylerde gerektiğinde inhale SABA kullanımı rahatlatıcı tedavi olarak önerilmekteydi. Hırıltı atakları seyrek, kısa süreli olan ve akciğer fonksiyonları normal sınırlarda bulunan astımlı hastaların küçük bir alt grubunda, yalnızca ara sıra kullanılan inhale SABA rahatlatıcı tedavisinin semptomları yönetmek için yeterli olabileceği kabul edilmekteydi.

SABA Ürün Bilgilerinde Yapılan Güncellemeler

SABA ilaçlarının aşırı kullanımına bağlı risklerin değerlendirilmesine yönelik bir inceleme, 2022 yılında İngiltere’de MHRA ve Avrupa Birliği’nde Farmakovijilans Risk Değerlendirme Komitesi (PRAC) tarafından başlatılmıştır. Bu kapsamda incelenen kanıtlar, 12 yaş ve üzeri astım hastalarına ait 187.675 İngiltere birinci basamak sağlık hizmeti elektronik kayıtlarından elde edilen yayımlanmış gözlemsel verileri ve diğer katılımcı ülkelerden sağlanan benzer verileri içermektedir (3). İngiltere verilerine göre, bir yıl içinde üç veya daha fazla SABA reçetesi alan bireylerde, astımın tüm şiddet düzeylerinde şiddetli astım alevlenmeleri yaşanma riskiyle anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Bu ilişki, anti-inflamatuar idame tedavisi kullanımıyla bağımsız olarak gözlemlenmiştir.

Bu bulgular doğrultusunda (4,5), 2023 yılında SABA ilaçlarının onaylı ürün bilgilerinde yer alan uyarılar güçlendirilmiş; özellikle, aşırı kullanımın astım semptomlarının kötüleşmesini maskeleyebileceği riskine dikkat çekilmiştir (6,7).

Ek Tavsiyeler:

Astım semptomları iyi kontrol altında olsa ve rahatlatıcı inhaler kullanımına nadiren ihtiyaç duyulsa bile, önleyici ilaçların düzenli olarak kullanılması büyük önem taşımaktadır.
Hastaların, SABA türü rahatlatıcı inhaler kullanımında artış fark ettiklerinde, mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım almaları tavsiye edilmiştir. Bu yaklaşım, astım tedavisinin zamanında yeniden değerlendirilmesini sağlamak amacıyla önerilmektedir.

2024 Birleşik Krallık Astım Kılavuzu Güncellemeleri (1,2)

Kasım 2024’te, yetişkin ve çocuklarda astım ölümlerine ilişkin ulusal incelemeler de dâhil olmak üzere çeşitli kaynaklardan elde edilen kanıtların gözden geçirilmesinin ardından Birleşik Krallık astım kılavuzları güncellenmiştir (1).

Elde edilen kanıtlar, yalnızca SABA kullanımının tüm yaş gruplarında en kötü klinik sonuçlara yol açtığını göstermiştir. SABA’nın aşırı kullanımı, astımın şiddetinden veya eşzamanlı anti-inflamatuar tedavi uygulanıp uygulanmamasından bağımsız olarak; şiddetli astım alevlenmeleri, hastane yatışları ve artan ölüm riski ile ilişkilendirilmiştir.

Sonuç olarak, güncellenmiş Birleşik Krallık astım kılavuzlarına göre, herhangi bir yaş grubundaki astım hastalarına, eşzamanlı olarak onaylı bir astım önleyici anti-inflamatuar ilaç reçete edilmeden inhale SABA monoterapisinin reçete edilmesi artık önerilmemektedir.

Yeni kılavuz, astımlı bireylerin çoğunun AIR veya MART rejimleriyle, SABA ihtiyacı olmadan kontrol altında tutulmasını önermektedir. Ayrıca, kişiselleştirilmiş astım eylem planı, her astım kontrolü sırasında gözden geçirilmeli ve eğer astım yeterince kontrol altında değilse, farmakolojik tedavi buna göre optimize edilmelidir.

Ulusal Çocuk Ölüm Veritabanı Raporu (8)

Birleşik Krallık Ulusal Çocuk Ölüm Veritabanı Programı, Nisan 2019 ile Mart 2023 arasında astım veya anafilaksi nedeniyle meydana gelen çocuk ölümlerine ilişkin raporunu Aralık 2024’te yayımlamıştır. Bulgular, SABA’nın aşırı kullanımıyla ilişkili risklere dair önceki kanıtları doğrulamıştır.

Astıma bağlı 54 çocuk ölümünün %87’sinde (47 çocuk), ölümden önceki yıl içinde üç veya daha fazla rahatlatıcı inhaler temin edildiği belirlenmiştir. Bu çocukların 27’sine (%50) ise 12 veya daha fazla rahatlatıcı inhaler verilmiştir.

Ayrıca, 35 çocukta (%65) önleyici inhaler dağıtımı yetersiz bulunmuş; bu çocuklara ölümden önceki yıl içinde 9’dan az önleyici inhaler verilmiş ve 23 çocuk (%43) yalnızca 4 veya daha az önleyici inhaler almıştır.

Kaynaklar: